Ads by Google Ads by Google

Aoga o suesuega i tausaga o i’a - “Ia le vave mou atu”


O le vasega o alii suesue nei o lo'o latou tapenaina sipesimeni mo le masini fa'amalo ai, ona fa'ato'a tipia ai lea i le masini e tapena ai mo suesuega i le Maikoresikopi. O nei galuega uma ua fa'atino i totonu o le Maketi o I'a i le maketi i Fagatogo. O le toe vaiaso lenei o lea aoaoga taua. [ata: Leua Aiono Frost]

Le tamaita'i o Diane Kitiona ma le tama'ita'i o Motusaga Vaeoso lea ua faia ma le fiafia o la'ua tiute o le tipitipiga o sipesimeni mo suesuega i le Maikoresikopi mo latou fa'amaumauga taua o le soifuaga o I'a, ia le so'ona 'aina ma fa'atauga, ma vave ai ona mou atu. [ata: Leua Aiono Frost]

E pei ona mua'i fa'ailoa atu le 'auga o le auai mai o ali'i saeanisi e to'atolu, e latou te suesuea le umi ma le matutua tonu o I'a e mafai ona tu'ufua ma fanafanau ai, o lea ua maua le avanoa o alo o le atunuu o lo'o auai i lea a'oa'oga, e faasoa ai i le atunuu le aoga o lea a'oa'oga.

 

O le tama'ita'i o Tepora Toliniu Lavata'i o lo'o galue i le Matagaluega o le Puipuiga o le Vaomatua ma le Gataifale (DMWR), ua fa'ailoa lona fiafia i lea suesuega ma fa'apea ai, "O lou fa'afetaia o lenei avanoa ua maua, e le malaga i fafo ae ua malaga mai nei sui mo le a'otauina o i matou lea e galulue i lea itu o le tautua lautele i le gataifale."

 

"O le aoga lenei a'oa'oga, e mafai ona iloa patino fa'atino tiute, sailiiliga ma suesuega e aoga tele i le matou galuega, ia mautinoa tonu vaitau o le soifuaga o I'a nei e matele ina fiafia le atunuu e tausami i taimi uma, e mafai ai ona tu'ufua. O le sini, ia mua'i tu'ufua i'a nei, a'o le'i 'aina e tatou tagata, ina ia tumau pea le faateleina o lona faitau aofai mo le fofoga taumafa o le atunu'u."

 

Ona sa talosagaina le tinotupe i le Bishop Museum i Hawaii mo lea lava galuega saili, o se fa'afetai tele lea a lea alo o le atunuu, "O le galuega lenei e matele ina auina atu ai matou i fafo ia faia, saili ai ma tusi pasi fa'ato'a mafai ona fa'atupe, peita'i o lea ua o'o mai ali'i saeanisi suesue nei e to'atolu, fa'atino fa'atasi ma i matou nei tiute ma fa'asinosino ai fo'i i matou i sitepu uma lava o le faia ai o lenei galuega taua."

 

"E le gata i lea, e pau le mea sa matou faia ole tapena sipesimeni ma fa'ae'e i le meli e auina atu i fafo e suesue mai ai e sui faapei o saeanisi nei, ona faato'a toe fa'ao'o mai lea o se latou fa'ai'uga. A'o le taimi nei, ua faia e matou tapenaga o mea uma, faia le sailiiliga, ma ua matou iloa fo'i ona tu'ufa'atasia fa'aiuga tatau o lo'o matou mo'omia mai nei sailiiliga.”

 

“Ua matua vave lava ona maua e i matou mea uma sa mo'omia mo le fa'alauiloa i o tatou tagata, ma taumafai e una'ia i tatou uma ina ia utagia fautuaga e aoga mo le fa'ateleina o I'a nei o lo'o susua ma fia tausami e le mamalu ole atunu'u."

 

E pei ona mua'i fa'ailoa atu, o i'a nei e aofia ai le Poge, Alogo, Laea ma le Ume, ua fa'atino ai nei lea suesuega fa'apitoa fa'atasi a Saeanisi ma alo o le atunu’u, ina ia malaga ese atu nei sui, ae ua utufia le fanau i tomai ma le iloa patino i le galuega.

 

O nei fo'i suesuega ma sailiiliga ua tapena ai fa'amaumauga mo tautalaga ma folasaga e tusa ai o le fa'asao mo afio'aga ta'itasi lea e fa'asa ai le fagotaina o i'a mo sina vaitaimi se'i toe fa'ateleina fo'i le aotelega o i'a i le aloalo ona fa'ato'a fagota foi lea e tagata uma o le afio'aga.

 

Ua fa'ailoa mai e tele afio'aga ua mae'a fa'alauiloa a latou fa'asa. Ua i ai vaitau e tatala ai fagotaga i nei afioaga, ma ua fa'ailoa mai fo'i e ta'ita'i o afio'aga sa faia fa'asao, "Ua iloga ua lapopo'a le tetele o i'a ua maua mai matou faiva ina ua mae'a ai le taimi o le fa'asa. E le gata i lea, ae ua va'aia e moni lava ua tele fo'i i'a e maua i le ofe po'o le tili i le aloalo."

 

O le isi afio'aga sa faia le latou sa o Matu'u ma Faganeanea, ae o lea fo'i le nu'u e masani ona asi ai le palolo.

 

Na auai uma sui i le a'oa'oga. E fa'asolo fo'i le faiga o le suesuega. E amata mai i le tapenaga o sipesimeni e mafai ona avatu e fa'amalo, a mae'a malo ona fa'auia lea i le masini fa'apitoa na auina mai fafo e tipi fa'anini'i ai sipesimeni nei, ina ia ofi i lalo ane o le mata o le Maikoresikopi, po'o le masini va'ai.

 

O le to'alua sa saeina i'a ma taumafai ona tu'ufa'atasia mai latou sipesimeni mo le masini fa'amalo, o ali'i to'alua ua faigaluega uma lava i le DMWR, Theodore Travers ma Luatasi Tone.

 

Ona fa'asolo mai i tama'ita'i e to'alua o Motusaga Vaeoso ma Diane Kitiona la te tipia nei sipesimeni malo, e tapena ai mo le Maikoresikopi e maimoa ai ma iloa patino le matua o le i'a ua i ai e tusa ma lona lapo'a ma le umi, ma pe ua maua fo'i ni ona fua fanau pe leai.

 

E ui lava ona o le Maketi o I'a a le Maketi i Fagatogo lea e avea ma potu a'oga o lenei suesuega taua, ae o le tala mai a le ali'i saeanisi Ken Longenecker, "E taua i le olaga o le saeanisi le maua o ana fa'amaumauga tonu nai lo le nofoaga o lo'o fa'aaoga mai mo le fa'atinoga o le suesuega."

 

"O le tele o fesili sa matou fia iloa, ua mafai ona matou faia lava e i matou le galuega ma toe maua mai ai matou tali! O se mea taua lea i le olaga o le tagata suesue. Ae silisili fo'i o lenei vaega o le tomai e matua mo'omia lava, toe maua ma le tinoitupe e fa'atino ai le galuega fa'atasi ma mea faigaluega o masini e le'i i ai muamua mo matou e fa'atino ai galuega nei,” o se tala lea a le tama'ita'i o Motusaga Vaeono.

 

Na fa'ailoa fo'i e Vaeono, "Afai e te manatu e te suesueina le alititai ma lona sosia, e ao ina e silafia, e i ai fo'i le tele o ituaiga pisapisao i le lalolagi o meaola o le sami, ma e iloa lava e i'a o le Sami, a pisapisao se ogasami, o le tele fo'i na o i'a o lo'o ola fa'atasi ai, ae a ta'aligoligoa se ogasami, e le o i ai ni I'a o ola ai!"