Pago Pago, AMERIKA SAMOA

- O SOIFUA & MANAOGA FAAPITOA

O le toe aso o le fa’atasiga uma o i latou o vaega eseese o le Malo m nisi o fa’alapotpotoga tumaoti fo’i, o loo ofoina atu tautua eseese mo i latou ua soifua ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau,poo na fo’i mea e lua. O le semina lea sa fa’atauaia mo le tolu aso, Mati 22 se’ia oo ia Mati 24 i le Faleta’alo fou o le DYWA i Tafuna.

I le ulua’i aso o le semina lea sa latou talanoaina ai le auau o le fa’amoemoe, “Pe fa’apefea ona aofaga fa’atasi tagata uma  nonofo, soifua ma fesootai fa’atasi i totonu o le atunuu atoa. Ia le va’ai i ni eseesega ae ia ola ma fesoota’i ma ia tutusa lau taga’i i tagata uma o to’o soifua fa’atasi ai i lea li’o lautele.

O le talanoaina o le aofaga fa’atasi o tagata uma ua fa’ailoa atu ai fo’i ma tautua eseese ua ofoina atu mo i latou ua i ai manaoga fa’apitoa  ao soifua pea, ina ia fa’afaigofie ai le latou savaliga i le soifuaga fa’atasi ma isi uma o lo’o atoatoa le malosi o le tino ma le mafaufau.

Talanoaina ia muamua lava malie atoatoa lou mafaufau, “E te le manatu o oe ua ese mai se tasi o uso a tagata o lo’o soifua e leai se mana’oga fa’apitoa. Ua aia tutusa fa’atasi outou uma o soifua fa’atasi i mea uma ua sapalaia mai e le malo mo tagata uma o alamanuia ua fa’atulaga mo tagata uma. Ua e alu i le a’oga fa’atasi ma ma isi tamaiti uma. Ua mafai ona e faigaluega e pei o isi tagatanuu uma. Ua e talia a’ia’i lou tagata e soifua fiafia fa’atasi ma isi uma e amata mai lou aiga seia oo mai i lau ekalesia ma fa’asolo atu ai i le aotelega o lou afio’aga.”

O le fa’alauiloaga o tautua eseese ua mae’a fa’atulaga ina ia fa’afaigofie le savaliga po’o le olaga fa’atasi o i latou ua i ai mana’oga fa’apitoa, na soso’o mai I le aso lona lua o le semina tele lenei. 

Mai matagaluega eseese ua ofoina le tautua lautele lea mo i latou e le atoatoa le malosi o le tino ma le mafaufau, ua i ai ma fomai fa’apitoa ua tautuaina fo’i i latou uma, e faufautua fa’alemafaufau ma isi uma e tausia lelei lo latou soifua maloloina a’o ola ai ma a’afiaga tumau.

Ua le gata ina tautuaina i latou ua soifua ma a’afiaga tumau, ae ua fa’apea fo’i ona latou fautuaina sui uma o latou aiga, o e o lo’o ola feso’otai fa’atasi ma i latou i taimi uma. Ua faalauiloa mai lea tautua ma lea tautua.

Ua i ai le sao o le DHSS i a latou tautua lautele. Ua i ai le sao o le DOH Leo o Aiga, o sepolokalama fou fa’ato’a fa’atula’ia mai, ma i ai lona ofisa autu i le Lumana’i Building. Ua i ai le sao o le Voc Rehab le isi ofisa o le Malo e taumafai ai ona fa’amasani i latou uma nei e faigaluega ma sailia lona soifua tuto’atasi.

Peitai o mea uma lava o tapena mo i latou ua soifua ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau, ua i ai le ofisa e puipuia a latou aia tatau. O le Ofisa lea o le OPAD ma sa auai sui fa’atonu o lea Ofisa, Tapumanaia Galu Satele  ina ia mafai ona fa’asoa mai e tusa o le latou foi fesoasoani mo i latou o lo’o soifua ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau poo na fo’i mea e lua.

O le toe aso na tatala ai le fonotaga i se sauniga pu’upu’u lea sa avea ai le sui mai le Voc Rehab na ta’ita’ia le aofia i se tatalo, ae peseina ai e le  polokalama CSEP a le TAOA le vi’iga o le Atua. Na maea ona fa’amanatu mai lea e le Sui Fa’atonu o le DYWA le auau o le fa’amoemoe i lea taeao mulimuli o le fa’atasiga, “Pe faapefea ona aga’i i luma le auaunaga mo i latou ua soifua pea ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau?”

“O lea ua tatou iloa lelei le autu o le tatou galuega e fia fa’atino, ua mae’a fa’atula’ia fo’i ala o fesoasoani eseese, ae fa’apefea ona aga’i i luma le auaunaga? Ia fa’aleleia atili le auaunaga mo tatou tagata,” o se tima’i lea a Mrs DelayneTilo.

Na tuuina le avanoa i le sui fa’atonu o le OPAD, i latou e va’aia aia tatau a tagata o lo’o soifua ma aafuaga tumau o le tino ma le mafaufau. Sa ia fa’ailoa, “Afai o le tatou fa’amoemoe ia fa’alauiloa atu tautua, e tatau ona tumutumu le fonotaga lenei i nisi e fia silafia le auau lea tatiou te vagavagaia. Ua tatou pepese i o tatou tiute fai ma fa’atino, o le fesili ia i tatou o faia nei tiute, o fai ma le fa’amaoni o tatou tiute?”

“Ua leai nisi e o mai i le ituaiga fonotaga lenei e saunia e le Malo e fetufa’i ai o tatou mana’oga ma ni tali e fa’asino atu e i taotu ina ia fa’afaigofie ai le soifuaga o le sui o lo’o ola ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau. O tatou mafai ona avatu uma le fesoasoani o lo’o agava’a ai i latou o lo’o aofia i lenei vaega to’aititi o le atunuu? O le tele o nei polokalama uma o lo’o fa’atupe atoatoa mai e le Malo Tele, ao i ai ea se sao o le tatou Malo o lo’o togi mai i totonu mo lea fa’amoemoe?”

“O ituaiga fesili nei e ao ina toe talia e i tatou uma, ma fa’ailoa atu. O fea tatou te aga’i atu i ai? O le matou tautua o le toe finauga lava lea mo le sui o lo’o soifua ma a’afiaga tumau pe afai ua ia lagona, ua le taua o ia i se fa’aiuga e tusa ai ma se tautua o loo ofoina atu mo i latou, pe ua le taua o ia i se filifiliga a nisi e tusa o latou agava’a. O aiaiga o tautua eseese e ao fo’I ina nofo fa’ava’aulu I o matou tagata faigaluega ina ia fautuaina ai i latou e gasolo mai, pea i ai o latou lagona, e le o tonu se fa’aiuga ua faia i sa latou talosaga mo so’o se penefiti lava sa manatu i latou ua alagatatau ona agava’a ai,” o se fa’apupulaga lea a Tapumanaia.

O le fesili a le Samoa News i le tulaga, e le maua ai e i latou o loo ola ma a’afiaga tumau o le tino ma le mafaufau i Amerika Samoa le alagatupe lea e maua ai siaki a i latou fa’apea o lo’o soifua i setete o Amerika? “Aua o lea ua feiligia le aga’i i luma o le tatuuaina o tatou tagata, aisea ua le tutusa ai le manuia ua maua e I latou o soifua i Setete ma i tatou i Amerika Samoa?”

Sa tali le fa’atonu o le VocRehab, Pete Galea’i, “O le fesoasoani tupe lea, o le SSI ma e le mafai ona talosagaina lea vaega o le fesoasoani se’I vagana ua tapena mai e le Konekeresi se pili e mafai ai ona talia Amerika Samoa e maua lea vaega o le saogalemu, ona maua ai loa lea o siaki a le fanau o soifua ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau poo mea uma e lua. Ua le mafai foi ona pasia e le fono faitulafono se tulafono fa’apea, aua e le o I ai se saoga a le malo o Amerika Samoa I le fa’atupega o polokalama ma tautua uma nei e ofoina atu mo fanau ma sui o lo ua soifua ma a’afiaga tumau o le tino ma le mafaufau.”

Magalua o le fesili sa toe manatuaina ai le fonotaga fa’atasi ma se sui  o le Region 9 sa malaga mai ina ia mata’I tautua eseese o loo fa’aagaaga mo sui uma ua soifua ma a’afiaga tumau o le tino poo le mafaufau. Na faia lea I le Kolisi sa talimalo ai le UCEDD. Na avatua ai se sui na soifua a’e ma a’afiaga o le tino ma ua le agava’a ai I le a’oga I le SPEd, ma ua fa’asolo mai lava I si tautua uma e le o agava’a ai lava, ona e ogaoga lona a’afiaga na soifua a’e ma ia. Ua fiu le matua e taumafai se alamanuia mo le atali’I ae le mafai.

Peita’I ina ua fesiligia le sui mai le Region 9, pe sili ai ona avatua i fafo lea tamaititi aua na soifua a’e i Amerika Samoa, ae tali mai, “E leai e sili ona tu’u pea iinei, ae o le a fesoasoani mai le Ofisa ulu o nei tautua uma, ina ia fa’apasia ai le oo mai o le fa’atupega lenei i Amerika Samoa. O fea ua i ai lea mataupu I lona taumafiga, aua o le lumana’i tonu lea o auaunaga uma o lo’o taumafai i ai le lumana’I o nei tautua?”

O le tamaitai fa’atonu o le UCEDD i le Kolisi, Tafa Tupuola sa ia fa’ailoa, “Mai lea tausaga ma le fonotaga ua ta’ua, sa amata aiaia ai taumafaiga ina ia aumaia le SSI ma e ao ina tapenapena mautu mea uma a’o le’I fa’aofi atu se talosaga i le tatou Sui i le Konekeresi ina ia fausia se pili fa’aulu e talsogaina ai le talia o le talosaga mo le SSI i Amerika Samoa, E mautinoa o le a auau ane i ai ma Guam ma isi teritori uma o Amerika, e oo fo’i i Puerto Rico. E le gata I lena ua mae’a talosagaiina ma ua tapena foi le malo o Amerika Samoa mo sana teugatupe ua fa’aigoaina o le SSIB e tali foliga o le Inisiua mo i latou ua soifua ma mana’oga tumau o le tino ma le mafaufau. O ala uma nei e taumafai ai ona tuu atu se vaega tupe a Amerika Samoa e tau fa’atalafeagai ma le aofai o le fesoasoani o lo’o aumaina mai fafo mo tautua eseese nei ua maua e tatou vaega uma o aofia i lenei fonotaga e soalaupule ai tautua eseese mo I latou ua soifua ma a’afiaga o le tino poo le mafaufau.”

O le isi fesili na faafofogaina, o le tama ma lona atali’i sa tautua i le vaega au le atalii, ua fo’i mai e maua le penefiti a le VA e le 100% lona aafiaga fa’alemafaufau. O lea ua talosagaina ai se penefiti mai le Voc Rehab. O lea ua atoa le tolu tausaga  o tatalia pea se tali mai o lenei talosaga, pe maua fo’I se penefiti pe leai, ae o lea lava e onosa’i. O le fesili “O le a le umi e tatalia ai se tali leleia pe leai o se talosaga fa’aulu mo nei alagamanuia?”

O le susuga le foma’i o le VA sa tula’i ma ia tali atu i le tama, ina ua mae’a le tali mai le tamaitai o le Voc Rehab, lea sa ia fa’ailoa mai ai, “A uma ona matou taumafai e fa’aulu atu le talsaoga mo se feasoaoni mai mo lou atali’i, ona matou fa’atalitalia lava lea o se tali mai. O le a lava le tali ua aumaia, ua fa’ailoa atu. E leai se taimi fa’atulaga mo lea tulaga, aua o nei alagamanuia uma lava, e aiaia mai fafo.”

O le tali na toe tula’i le ali’i fomai o le VA, “Pe ana i ai lava se sao o le malo o Amerika Samoa e agava’a ai outou nei e talosaga e matua faigofie lava, aua e faia iinei aiaiga ma toe pasia ai ma le agava’a o nisi o talosaga. Peita’i, o so’o se alamanuia ua e talosgaina iinei, o lo’o 100% le fa’atupega a le Malo tele, ma ua fa’apea fo’i ona fa’atali I le pasiga mai a le malo i le tele o n ei talosaga uma e fa’aofi atu.”