TALA MAI SAMOA
Apia - SAMOA
FA’AAUAU ONA FA’AOPOOPO FUAINUMERA GASEGASE O LE ‘DENGUE’ I SAMOA
I le fa’aiuga o le vaiaso o Iulai 14, 2024, sa fa’amaumauina ai e le Minisita o le Soifua Maloloina i Samoa ia le aofa’iga o gasegase e 472, ua fa’amaonia o lo’o, pe sa, a’afia i le gasegase o le ‘dengue fever’, talu mai Novema 2023. O se ripoti lata mai lea ia Iulai 15, 2024.
E tusa ai ma le ripoti a le Samoa Observer, ua fa’aalia mai i lenei ripoti a le Minisita o le Soifua Maloloina, le fa’aauau pea ona fa’aopoopo fuainumera o tagata o le atunu’u, o lo’o a’afia, pe sa a’afia, i lenei fa’ama’i.
Ae o se tala fa’afetai, ona e leai se tasi ua ripotia mai, ua maliu ona o lenei fa’ama’i. O le toatele o tagata gasegase, e tusa ai ma le ripoti a le Minisita o le Soifua Maloloina, e i le va o le 20 ma le 29 tausaga o le soifuaga.
Ma o le to’atele o i latou sa a’afia, pe ua a’afia, i lenei fa’ama’i, e malaga mai i afioaga i Apia ma le itu i Matu i Sasa’e o Upolu.
O auga o lenei fa’ama’i, e aofia ai le fiva, niniva o le ulu, tino tiga ma le mageso (rash).
Mai i gasegase e 472, e to’a 233 o i latou a’afia, o tamaitai ae to’a 239 o alii.
FA’ASALA I LE FALEPUIPUI SE ALII 23 TAUSAGA ONA O LE GAOI MA LE FAOMEA
Ua silia ma le tolu tausaga lea ua nofosala ai nei le alii o Anesi Atonio, mai i le afioaga o Magiagi, ona o le tele o fale o aiga i le itumalo o Vaimauga, ua na osofaia, e aofia ai ma ni a’oga se lua.
Na ulua’i molia Atonio ona o le gaoi ma le faomea, na amata mai ia Fepuari 2023, se’ia o’o mai ia Mati o le tausaga nei.
Ua mae’a ona ioe le ua molia, i moliaga e ono o le faomea ma le gaoi, ma tatalaina o ia i tua, e fa’atali ai le lauina o lona fa’asalaga.
O moliaga fa’asaga ia Atonio, na mafua ona o se ni fale o aiga i Vaivase-tai sa osofa’ia ia Fepuari 2023, lea sa ia gaoia ai ni masini e fa’aaoga i fafo ma totonu o fale, e $7,000 le faitau aofa’i.
I seisi foi faalavelave, na osofaia ai e le ua molia ma se tasi, ia le Kolisi o Samoa, ma faaleagaina loka o potu sa iai komipiuta ma o la gaoia ni ‘laptops’ se iva (9), e $18,000 le tau aofa’i.
O le aso na soso’o ai, na toe osofa’ia aie Atonio ia le a’oga tulaga muamua a Magiagi, lea na ia gaoia ai se ‘projector’ e $2,450 le tau. O iina na maua ai o ia ma molia ai e leoleo mo fa’alavelave ua tuanai, ae na toe tatalaina o ia i tua, e fa’atali ai le lauina o lona fa’asalaga.
Ae ia toe osofa’ia ai loa seisi fale i Toomatagi ma gaoia ai ni masini ma sikaleti, e $2,600 le tau aofa’i.
E tusa ai ma fa’amaumauga a le malo, e $30,000 le tau aofa’i atoa o oloa ma meatotino sa gaoia e le ua molia, mai i nei fa’alavelave e fa.
Sa saunoa le afioga i le Faamasino o le Faamasinoga Maualuga, ia Fepulea’i Ameperosa Roma, ua toatele i latou ua fai ma latou le osofaia o fale o aiga ma pisinisi, ma o mataupu fa’apenei, e le gata i le fa’atasi po o le fa’alua, e fa’aauau lava se’ia o’o lava ina maua le gaoi.
Ma ua manatu le afioga i le alii faamasino, ua alagatatau se fa’asalaga umi e taofia ai lenei amioga.
Sa fautuaina e le loia mai i le Ofisa a le Loia Sili a le Malo, le susuga ia Maiavatele Timothy Fesili, ia le fa po o le lima tausaga, e amata mai ai le sailiga o se fa’asalaga. Sa faapena ona talia e le alii faamasino, ae sa to’esea tausaga ona o le ioeina e le ua molia, o ona moliaga, atoa ai ma lona talavou, ae le gata i lea, o le taimi muamua lenei ua molia ai o ia i luma o le faamasinoga.
I le fa’ai’uga, e lua tausaga ma masina e ono sa faasalaina ai Atonio ona o fa’alavelave e tolu na molia ai o ia i le faomea, i le 2023. Ona fa’aopoopo atu ai lea ma masina e 16 mo le osofaiga ia Mati 2024 ma e tuli fa’atasi nei faasalaga.
AMATA MASINA FOU ONA AOINA FANA E LE’I LESITALAINA, AE LE MOLIA I LE TULAFONO (GUN AMNESTY)
Ua fa’alauiloa mai e le Ofisa o Leoleo a Samoa, le amataina i le aso muamua o Aukuso, se’ia o’o atu i le aso 30 o Setema, ona taliaina e lo latou ofisa ia so’o se a’upega malosi, e aunoa ma le fa’asalaina o se tagata e umia.
O se taumafaiga lea a le ofisa a leoleo ina ia fa’aitiitia le aofa’i o a’upega le fa’atulafonoina o lo’o feavea’i nei i totonu o le atunu’u.
O lenei polokalama sa faia foi i le tausaga e 2021 ma e 198 fana e le’i lesitalaina sa mafai ona aoina e le ofisa a leoleo.
Sa saunoa le sui Komesina o Leoleo ia Papali’i Monalisa Tiai-Keti, e avea ma sui o le Minisita o Leoleo ia Faualo Harry Schuster faapea le Komesina o Leoleo ia Auapa’au Logoitino Filipo, o lenei polokalama, ua faapea ona pasia mai e le afioga i le Minisita, e taliaina ai e le latou ofisa ia a’upega malosi e le’i lesitalaina, e aunoa ma le nofo popole o tagata o le atunu’u, ina ne’i molia i le tulafono.
Ae o le a tu’uina atu ia i latou le avanoa e mafai ai ona lesitala a latou a’upega. A mae’a ona lesitala a latou a’upega, o le a o latou mauaina foi se ‘voucher’ mo fa’atauga, o se auala lea e fa’aali ai le agaga fa’afetai o le ofisa a leoleo.
Ae o nei ‘vouchers’ e na’o mea taumafa e mafai ona fa’atauina ai, ae e le mafai ona fa’atau ai ia ni pia, fagu malosi po o tapa’a.
O le ‘auga po o le faamoemoega o lenei polokalama, ina ia fa’aitiitia ai le aofa’iga o a’upega malosi e le’i lesitalaina, i totonu o le atunu’u ma fa’amautu ai le saogalemu o le mamalu lautele. Aemaise ai le alo atu o le atunu’u i le latou taligamalo i le Fonotaga a Ulu o motu o le Pasefika (CHOGM-Commonwealth Heads of Government) lea ua fa’atulagaina mo le masina o Oketopa.
Na ta’ua e Papali’i, afai ae toe maua ni isi o le atunu’u o iai ni a’upega malosi e le i lesitalaina, i tua atu o Setema 31, o le a faapea loa ona molia i latou i le tulafono.